Εφαρμογές της τηλεψυχιατρικής κατά τη λειτουργία της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας ΝΑ Κυκλάδων

Η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ΝΑ Κυκλάδων αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να καταστήσει αποτελεσματικότερες τις υπηρεσίες που παρέχονται στο πλαίσιο της κοινοτικής ψυχιατρικής και ψυχολογίας. Λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική διαμόρφωση του ελλαδικού χώρου, που χαρακτηρίζεται από τις πολλές απομακρυσμένες ορεινές και νησιωτικές περιοχές, καθίσταται εμφανής η χρησιμότητα -και πολλές φορές η αναγκαιότητα- για εύρεση εναλλακτικών λύσεων της φυσικής παρουσίας επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Στο παρακάτω γράφημα απεικονίζεται ο τρόπος κάλυψης της ακτίνας δράσης: 

Οι γαλάζιοι κύκλοι  αντιπροσωπεύουν τα νησιά όπου υπάρχει εγκατεστημένος τηλεψυχιατρικός εξοπλισμός ενώ οι άσπρες γραμμές δείχνουν τις συνδέσεις μεταξύ νήσων και Αθήνας. Οι συνδέσεις αυτές αφορούν τηλεψυχιατρικές συνδέσεις (μόνο για τα νησιά σε γαλάζιο κύκλο), περιοδικές επιτόπιες επισκέψεις, είτε  συνδυασμό και των δυο.  

Παρόλες τις δυσκολίες που προκύπτουν από την γεωγραφική κατανομή των νησιών της ακτίνας δράσης, στην περίπτωση της Κινητής Μονάδας η χρήση της τηλεψυχιατρικής κατέστησε εφικτή τη φιλοσοφία της ολιστικής παρέμβασης στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και ακόμα περισσότερο, την 24ωρη παρέμβαση σε περιπτώσεις επειγόντων περιστατικών.

Παρακάτω επιχειρείται μια πρώτη τυποποιημένη περιγραφή του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιείται η τηλεψυχιατρική στο πλαίσιο της λειτουργίας της Κινητής Μονάδας.

1) Ψυχιατρικές διαγνωστικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις

Οι τηλεψυχιατρικές επισκέψεις  πραγματοποιούνται κατόπιν ραντεβού, όπως είθισται  σε κάθε παρόμοια υπηρεσία.  Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι οι εξυπηρετούμενοι εξοικειώνονται εύκολα με το συγκεκριμένο τρόπο εξέτασης και η αρχική αμηχανία ή έκπληξη  τείνει να  εκλείψει μέχρι το τέλος της πρώτης επίσκεψης.

Ο τρόπος με τον οποίο θα λάβουν χώρα οι διαγνωστικές και θεραπευτικές διαδικασίες διαφοροποιείται ανάλογα με  την ειδικότητα του προσωπικού που παρευρίσκεται φυσικά στον τόπο εξέτασης. Σε κάθε περίπτωση πριν από την έναρξη της επίσκεψης δίδονται στο προς εξέταση άτομο σαφείς πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της τηλεψυχιατρικής, την ειδικότητα του απομακρυσμένου ατόμου, την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται κλπ.

Να σημειωθεί ότι ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος αποτελεί βασικό και απαραίτητο εργαλείο  για την διεξαγωγή των διαγνωστικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων με τη χρήση τηλεψυχιατρικής. Τόσο κατά την πρώτη επίσκεψη όσο και κατά την παρακολούθηση των ασθενών είναι σημαντικό για τους απομακρυσμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και για τους επαγγελματίες που παρίστανται φυσικά στον τόπο εξέτασης να έχουν ταυτόχρονη πρόσβαση στο φάκελο του ασθενούς.

Α) Ψυχιατρικές διαγνωστικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις σε νησί όπου εδρεύει ψυχολόγος (Νάξος, Σαντορίνη βλπ. Διάγραμμα)

Στα νησιά όπου εδρεύει ψυχολόγος η ψυχιατρική εκτίμηση και θεραπεία λαμβάνει χώρα ως εξής:

·   Ο ψυχολόγος υποδέχεται τον ασθενή και συμπληρώνει τη φόρμα του intake (αυτό μπορεί να γίνει και από τη γραμματεία)
·    Στη συνέχεια γίνεται η καταγραφή των στοιχείων στον ηλεκτρονικό ιατρικό φάκελο. Τα στοιχεία αυτά αφορούν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά , την λήψη του ιστορικού , στοιχεία σχετικά με  τη φαρμακευτική αγωγή,  την παρούσα κατάσταση του ασθενούς, ανάλογα με την περίπτωση  τη χορήγηση και καταχώρηση ψυχομετρικών τεστ κ.ο.κ.  
·       Ο απομακρυσμένος ψυχίατρος έχει ταυτόχρονη πρόσβαση στα στοιχεία που καταχωρεί ο ψυχολόγος ούτως ώστε να έχει σχηματίσει μια πρώτη εικόνα για το περιστατικό  προτού πραγματοποιηθεί η σύνδεση.
·       Η σύνδεση του ασθενούς με τον απομακρυσμένο ψυχίατρο και η διενέργεια της εκτίμησης πραγματοποιούνται παρουσία του ψυχολόγου όπου ο τελευταίος αναλαμβάνει τις συστάσεις και συμμετέχει όπου κρίνεται απαραίτητο κατά τη διάρκεια της εξέτασης από τον ψυχίατρο. Τα δεδομένα της ψυχιατρικής εκτίμησης προστίθενται από τον ψυχίατρο ή και από τον κατάλληλα εκπαιδευμένο κλινικό ψυχολόγο στον ηλεκτρονικό  ιατρικό φάκελο.
Μέσω της κατοχυρωμένης ηλεκτρονικής υπογραφής ο θεράπων ιατρός  μπορεί να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή  στον ασθενή και να παρακολουθήσει την πορεία του σε βάθος χρόνου μέσω του ηλεκτρονικού φακέλου.
Τα στοιχεία που αφορούν τις ξεχωριστές συνεδρίες του ασθενούς με τον ψυχολόγο στο πλαίσιο της διεπιστημονικής προσέγγισης (ψυχοεκπαίδευση, συμβουλευτική κλπ.) καταγράφονται επίσης στο φάκελο εξυπηρετώντας ένα διττό σκοπό. Αφενός μεν δίνεται η δυνατότητα παρακολούθησης της πορείας του ασθενούς και αξιολόγησης της προόδου του και αφετέρου, όλα τα μέλη της πολυκλαδικής ομάδας μπορούν  να έχουν έτσι ανά πάσα στιγμή μια ολοκληρωμένη εικόνα για την πορεία του ασθενούς και για τις υπηρεσίες που έχει δεχθεί.
Με τον ίδιο τρόπο ο εξυπηρετούμενος μπορεί να λάβει τις υπηρεσίες της απομακρυσμένης κοινωνικής υπηρεσίας. Η ανωτέρω διαδικασία ακολουθείται και σε περιπτώσεις έκδοσης πιστοποιητικών οπλοκατοχής, υγειονομικές εξετάσεις για διορισμό κλπ.

Β) Ψυχιατρικές διαγνωστικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις σε νησί όπου εδρεύει διοικητικός υπάλληλος (Ίος, Σίκινος, Αμοργός )

Η εκπαίδευση του διοικητικού υπαλλήλου που απασχολείται στον τομέα της ψυχικής υγείας  αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση και δεδομένου ότι ο διοικητικός υπάλληλος θα είναι το πρώτο, και σε αρκετές περιπτώσεις το μοναδικό, άτομο της πολυκλαδικής ομάδας που θα έρθει σε φυσική επαφή με τον εξυπηρετούμενο, θα πρέπει να λάβει διεξοδική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση σε θέματα που άπτονται των βασικών αρχών της ψυχικής υγείας και της ψυχοπαθολογίας. Επιπροσθέτως, είναι σημαντικό να λαμβάνονται μέτρα για την προστασία του ιατρικού απόρρητου όταν άτομα άλλων επαγγελματικών κλάδων, όπως οι διοικητικοί υπάλληλοι, έχουν πρόσβαση στο φάκελο του ασθενούς. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά την επιλογή και εκπαίδευση του προσωπικού να δίνεται έμφαση σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που σχετίζονται με την εχεμύθεια και το σεβασμό προς τον εξυπηρετούμενο καθώς και στη ρητή διασφάλιση του απορρήτου μέσω π.χ. της ενυπόγραφης δήλωσης εχεμύθειας όσων θα έχουν πρόσβαση στους φακέλους.

Η διαδικασία που ακολουθείται κατά τη διενέργεια ψυχιατρικών διαγνωστικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων σε νησί όπου εδρεύει μόνον διοικητικός υπάλληλος έχει ως εξής:

·       Ο διοικητικός υπάλληλος υποδέχεται τον ασθενή και συμπληρώνει τόσο την έντυπη  φόρμα του intake όσο και την αρχική ηλεκτρονική καρτέλα του ασθενούς .

·       Στη συνέχεια ο Δ.Υ., αφού θα έχει υποδείξει στον εξυπηρετούμενο τον απαραίτητο χειρισμό του συστήματος (π.χ. πώς  αυξομειώνουμε  την ένταση από το τηλεχειριστήριο),. πραγματοποιεί την σύνδεση με τον ψυχίατρο που εδρεύει στην Αθήνα και αποχωρεί από τον χώρο της εξέτασης.

·       Μετά το τέλος της εξέτασης, έπειτα από ένδειξη του ασθενούς, ο Δ.Υ. προγραμματίζει και καταχωρεί στον ηλεκτρονικό φάκελο το επόμενο ραντεβού.

·       Σε περίπτωση που ο ασθενής πρόκειται να λάβει φαρμακευτική αγωγή ή έχει προσέλθει για την έκδοση πιστοποιητικού, ο Δ.Υ. εκτυπώνει το αντίστοιχο έγγραφο (το οποίο έχει συμπληρωθεί και υπογραφεί ηλεκτρονικά από τον ψυχίατρο) και το παραδίδει στον ασθενή.

·     Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και στις περιπτώσεις που η σύνδεση πραγματοποιείται μεταξύ του ασθενούς και της απομακρυσμένης ψυχολογικής ή κοινωνικής υπηρεσίας.

 
2) Χρήση της τηλεψυχιατρικής για την αντιμετώπιση επείγοντος περιστατικού
Σε περιπτώσεις όπου ένα επείγον περιστατικό παραπέμπεται στην Κινητή Μονάδα από τα Κέντρα Υγείας, το Αστυνομικό Τμήμα ή τα κατά τόπους Λιμεναρχεία ο ασθενής προσέρχεται προς εξέταση συνοδεία Ασθενοφόρου ή περιπολικού.
Όταν η παραπομπή έχει γίνει από Κέντρο Υγείας ο ασθενής εξετάζεται από τον ψυχίατρο, παρουσία ψυχολόγου αν εδρεύει στο νησί ή/και παρουσία του εφημερεύοντα γιατρού του κέντρου Υγείας με βάση της διαδικασίες που περιγράφονται παραπάνω. Ευνόητο είναι ότι όταν η μονάδα ψυχικής υγείας και το σύστημα της τηλεψυχιατρικής βρίσκονται μέσα στο Κέντρο Υγείας η διαδικασία παραπομπής και αντιμετώπισης του επείγοντος είναι πιο άμεση (πχ. Στην Ίο το  γραφείο της μονάδας ψυχικής υγείας βρίσκεται μέσα στο κέντρο Υγείας κι έτσι το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό έχει 24ωρη άμεση πρόσβαση στο σύστημα της τηλεψυχιατρικής).
Όταν ο ασθενής προσέρχεται συνοδεία αστυνομικών συνιστάται η τελευταίοι να αποχωρούν από την αίθουσα εξέτασης –εκτός και αν συντρέχουν ιδιαίτεροι λόγοι-  και να εισέρχονται προκειμένου να λάβουν ενημέρωση και κατευθύνσεις από τον εξετάσαντα ψυχίατρο .

Ανάλογα με την περίπτωση, ο ψυχίατρος μπορεί να συστήσει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, την βραχεία νοσηλεία του ασθενούς στο γενικό Νοσοκομείο (όταν πρόκειται για τηΝάξο), την κατ΄ οίκον νοσηλεία, την ακούσια νοσηλεία του σε ψυχιατρικό κατάστημα της Αθήνας κ. ο. κ.